ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Γράφει ο Θεόδωρος Χατζηευστρατίου, φοιτητής του Τμήματος Ποιμαντικής & Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.

    «Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς» (Γεν. 1,28). Ο Θεός δίνει στον πρωτόπλαστο άνθρωπο την εντολή να προστατεύει την φυσική δημιουργία κάνοντάς τον έτσι «διαχειριστή» και «οικονόμο» της κτίσεως, και όχι ιδιοκτήτη της. Δημιούργησε τον κόσμο, σύμφωνα με την διήγηση της Αγίας Γραφής, «καλόν λίαν», και όχι «τέλειον», γιατί ο άνθρωπος καλείται να φροντίζει τον κόσμο και την φύση. Το περιβάλλον και η φύση είναι δημιουργία του Θεού, προσφέρει στον άνθρωπο κάποια θεογνωσία και φανερώνει το μεγαλείο και την λαμπρότητα του Δημιουργού. Ο ίδιος ο άνθρωπος έχει καταγωγή από την φυσική δημιουργία, διότι ο Θεός τον έπλασε με χώμα. Ο άνθρωπος καλείται να διαφυλάσσει, να φροντίζει, να χαίρεται και να προστατεύει την φυσική δημιουργία. Οι σχέσεις με το περιβάλλον ήταν αρμονικές όπως και οι σχέσεις με τα ζώα ήταν σχέσεις συνεργασίας!

    «Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καί τό πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καί πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ» όπως αναφέρει και ένας στίχος του 23ου Ψαλμού. Όμως η πτώση διέστρεψε τον ανθρώπινο τρόπο σκέψης και ζωής και διεκόπη αυτή η αρμονική σχέση με την υπόλοιπη δημιουργία. Το αποτελέσματα είναι τραγικά καθώς βασανίζουν ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο άνθρωπος σκέφτεται με εγωισμό και πονηριά, με απληστία και ανωριμότητα, με αχαριστία στον Θεό και απερισκεψία για τον εαυτό του & τις επόμενες γενιές. Σκέφτεται τα συμφέροντά του. Το αποκορύφωμα καταστροφής και αλαζονείας του ανθρώπου πραγματοποιείται στην εποχή μας όπου το ένα πρόβλημα γεννά το άλλο. Ατμοσφαιρική ρύπανση λόγω των καυσαερίων, μόλυνση των υδάτων λόγω αποβλήτων των εργοστασίων, συσσώρευση σκουπιδιών, πυρπόληση δασών, «τρύπα του όζοντος», «φαινόμενο του θερμοκηπίου», λιώσιμο πάγων, καύσωνες, υπερθέρμανση του πλανήτη. Αποτέλεσμα: θάνατος!!! Όπως αναφέρει και ένας εσπερινός ύμνος της Εκκλησίας μας: «Γέγονα… μολυσμὸς ἀέρος, καὶ γῆς καὶ ὑδάτων».

    Ο Χριστός, με την ενανθρώπησή Του, τον άνθρωπο «εἰς τὸ καθ᾿ ὁμοίωσιν ἐπανήγαγε, τὸ ἀρχαῖον κάλλος ἀναμορφώσασθαι». Ο άνθρωπος πλέον ζει την «καινὴν κτίσιν», μέσα στο Σώμα του Χριστού, σε μία κοινωνία «προς τελείωσιν», την Εκκλησία, της οποίας υπέρτατο μυστήριο είναι η Θεία Λειτουργία που είναι το κέντρο της ζωής, ο άξονας της Θείας Λατρείας, η πηγή της χάριτος και του αγιασμού για τον άνθρωπο. Η Εκκλησία δεν αδιαφορεί για τον κόσμο και τις υλικές ανάγκες του ανθρώπου. Αντίθετα, γνωρίζει και αποδέχεται πως ο κόσμος είναι δημιουργία του Θεού και μάλιστα «καλός λίαν». Δεν παραβλέπουμε όμως τα προβλήματα που υπάρχουν στην φύση εξαιτίας της πτώσης και διαχρονικά των απερισκεψιών του ανθρώπου. Η Θεία Λειτουργία είναι η θετική πράξη αναγνώρισης της θείας δημιουργίας, αποδοχής αυτής της τραγικής κατάστασης της φύσεως αλλά και μεταμόρφωσής της σ΄ αυτό που πρέπει να είναι, που η αμαρτία το παραμορφώνει. Γι΄ αυτό και γίνεται «αναφορά», προσφορά στον Θεό Πατέρα. Κύριο παράδειγμα είναι οι υλικές προσφορές μας στην ευχαριστιακή σύναξη (π.χ. άρτος, οίνος, έλαιον) για την τέλεση της αναιμάκτου θυσίας. Τα «ὑπομνήματα τοῦ σωτηρίου πάθους» προέρχονται από το σιτάρι και τα σταφύλια, τα οποία μας έδωσε ο Θεός ως πρώτη ύλη τροφής, εμείς τα παρασκευάζουμε σε ψωμί και κρασί και τα «ἀναφέρουμε» στον Θεό Πατέρα, ώστε με την μεταβολή τους από το Άγιο Πνεύμα σε Σώμα και Αίμα Χριστού, να ενωθούμε με τον Θεό, να γίνουμε «θεοφόροι», «χριστοφόροι», «σύσσωμοι» και «σύναιμοι Χριστοῦ». Γι΄ αυτό και ο ιερουργών λειτουργός λέει σε κάθε Θεία Λειτουργία: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα».

    Επίσης, η Εκκλησία δέεται «Ὑπὲρ εὐκρασίας ἀέρων, εὐφορίας τῶν καρπῶν τῆς γῆς, καὶ καιρῶν εἰρηνικῶν» και στην Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου εκτενέστερα «εὐκράτους καὶ ἐπωφελεῖς τοὺς ἀέρας ἡμῖν χάρισαι, ὄμβρους εἰρηνικοὺς τῇ γῇ πρὸς καρποφορίαν δώρησαι, εὐλόγησον τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου». Στην ευχή της 1ης Σεπτεμβρίου που είναι η αρχή του εκκλησδιαστικού έτους, προσεύχεται ως εξής σε ένα σημείο: «…τὴν ἀτμόσφαιραν ἡμῶν καὶ τὴν γῆν ἅπασαν, ἐκ λυμεώνων χαλεπῶν, διατήρει ἀσινῆ…». Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στην Θεία Λειτουργία που έγραψε δέεται για την φυσική δημιουργία με τα εξής όμερφα και ιερά λόγια: «Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ ἀέρος καὶ τῶν καρπῶν τῆς γῆς, τῆς συμμέτρου ἀναβάσεως τῶν ποταμείων ὑδάτων, τῶν ὑετῶν καὶ τῶν σπορίμων τῆς γῆς [...] Εὔφρανον πάλιν καὶ ἀνακαίνισον τὸ πρόσωπον τῆς γῆς. Τοὺς αὔλακας αὐτῆς μέθυσον, πλήθυνον τὰ γεννήματα αὐτῆς, παράστησον ἡμῖν αὐτὰ εἰς σπέρμα, καὶ εἰς θερισμὸν, καὶ νῦν εὐλογῶν εὐλόγησον. Τὴν ζωὴν ἡμῶν οἰκονόμησον». Ό,τι ζει πάνω στην γη περιμένει την ευδοκία του Θεού. Κάθε πτυχή της ζωής του ανθρώπου τοποθετείται μέσα στην χάρη του Θεού. 

    Στην ζωή των μελών της Εκκλησίας το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας είναι αυτό το οποίο χαριτώνει και αγιάζει τον άνθρωπο. Σημειωτέον, πως η Θεία Ευχαριστία δεν περιορίζεται για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μέσα στον Ναό αλλά επεκτείνεται σ΄ όλες τις δραστηριότητες και την ζωή των πιστών που καλούνται οι ίδιοι να μεταμορφωθούν και να μεταμορφώσουν αυτές τις δραστηριότητες «πρὸς δόξαν Θεοῦ» και για την ωφέλεια των συνανθρώπων τους. Σε αρχαίες θείες Λειτουργίες, κυρίως στον χώρο της Ανατολής, υπάρχει έντονο το στοιχείο του υλικού κόσμου και του αγιασμού του μέσα από καθαγιαστικές ευχές, κυρίως «εὐχές τῆς Ἀναφορᾶς». Αλλά και σε άλλα ιερά μυστήρια και ακολουθίες χρησιμοποιούνται ύλες και στοιχεία της φύσης. Στο Μυστήριο του Γάμου χρησιμοποιείται και ευλογείται το κρασί, στο Βάπτισμα και την ακολουθία του Αγιασμού το νερό, στο Ευχέλαιο το λάδι. Επίσης, υπάρχουν ευχές για την ευλογία αντικειμένων και δραστηριοτήτων του ανθρώπου, π.χ. ευλογία για το φύτεμα ενός αμπελώνα, για την έναρξη κοινωφελών έργων, για την θεμελίωση ενός σπιτιού, για την δημιουργία μίας ποίμνης κλπ. Άλλο παράδειγμα είναι ο αγιασμός των υδάτων. Η Δεσποτική εορτή των Θεοφανείων εκτός από φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος είναι και ημέρα αγιασμού των υδάτων, της φύσεως. Αυτό φανερώνει πόσο η Εκκλησία σέβεται την φύση, πόσο απαραίτητη και αλληλένδετη την θεωρεί με τον άνθρωπο και πόσο θέλει να την επαναφέρει στο «ἀρχαῖον κάλλος». Έτσι, ο πιστός νιώθει παντού την χάρη του Θεού.

    Για να κατανοήσουμε την ευαισθησία της Εκκλησίας πολύ καλύτερα πρέπει να ενσκήψουμε και να ενστερνιστούμε το δοκιμασμένο πρότυπο του ολιγαρκούς ανθρώπου με την ασκητική του ζωή και την ίδια του την στάση, ως μέλους της Εκκλησίας, απέναντι στην φύση. Η απλότητα, την οποία προβάλλει το χριστιανικό πρότυπο της ασκητικής ζωής, είναι ένα γεγονός που συμβάλλει αποτελεσματικά στην προστασία και διαφύλαξη του περιβάλλοντος, δυναμικό αντίβαρο στην υπερκατανάλωση και την υπερβολή που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο. Η Εκκλησία υπενθυμίζει στον άνθρωπο πως είναι «φύσει ὀλιγαρκής» (Μ. Βασίλειος, Εἰς τὸ πρόσεχε σεαυτῶ). Οι άνθρωποι που έκαναν πραγματικότητα αυτήν την ασκητική ζωή είναι οι Άγιοι. Οι Άγιοι, οι οποίοι διακρίνονται για το «ασκητικό» τους ήθος, δεν προβάλλονται απλά για μία τυπική τιμή αλλά κυρίως για πρότυπα στον άνθρωπο. Πολλά μπορούμε να διδαχθούμε από τον βίο τους, τις αρετές και την συμπεριφορά τους. Υπάρχουν περιπτώσεις Αγίων και ευσεβών ανθρώπων που στεναχωριούνταν ακόμα για τον θάνατο ενός ζώου (π.χ. πουλιού) ή που ζούσαν μία ειρηνική και φιλική κατάσταση με άγρια ζώα ή και συνομιλούσαν μαζί τους. Είναι αυτοί που διδάσκουν, τόσο με τον λόγο τους αλλά προ πάντων με την ίδια τους την ζωή, πως τα υλικά αγαθά είναι και αυτά δώρα του Θεού τα οποία ο άνθρωπος καλείται να τα αξιοποιήσει και να τα απολαύσει, όχι όμως να κάνει κατάχρησή τους γιατί αυτό θα τον οδηγήσει στα πάθη.

    Ο άνθρωπος είναι μία ενιαία ψυχοσωματική οντότητα με εσχατολογική προοπτική ζωής και καλείται να αντιμετωπίζει τον συνάνθρωπό του ως «κατ΄ εἰκόνα Θεοῦ». Αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στην σχέση του με την φύση την οποία την αντιμετωπίζει ως δημιουργία και δώρο του Θεού, ως μεγαλείο και «κάλλος» της δημιουργίας, την οποία θέλει να την προστατεύει και να την φροντίζει επιμελώς και διαρκώς στην πορεία του προς το «καθ΄ ομοίωσιν». Έτσι, ενισχύεται με ελπίδα, αποκτά θετική στάση, κατανόηση της ιερότητας της φυσικής δημιουργίας, διάθεση αλλαγής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του περιβάλλοντος και διαρκή επαγρύπνηση για την προστασία και φροντίδα της φύσεως. Η Εκκλησία συμβάλλει τα μέγιστα στην επίλυση του ακανθώδους προβλήματος που ταλαιπωρεί τον πλανήτη μας. Δεν μιλά για παροδικές και επιδερμικές λύσεις αλλά τονίζει το κέντρο του προβλήματος που είναι ο άνθρωπος και η νοοτροπία του. Εκεί πρέπει να επικεντρωθούμε ώστε η προσευχή του Λειτουργού να γίνει θεία δώρο και πραγματικότητα: «Εὔφρανον πάλιν καὶ ἀνακαίνισον τὸ πρόσωπον τῆς γῆς». Αμήν.