«ΑΥΤΗ Η ΠΙΣΤΙΣ»: ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Γράφει ο κ. Ραφαήλ Μισιαούλης, φοιτητής του Τμήματος Ποιμαντικής & Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.

«Αύτη η πίστις των Αποστόλων, Αύτη η πίστις των Πατέρων, Αύτη η πίστις των Ορθοδόξων, Αύτη η πίστις την Οικουμένην εστήριξε».

Την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής η Αγία μας Εκκλησία πανηγυρίζει το θρίαμβο της Ορθοδοξίας, της ορθής πίστεως, η οποία καταπάτησε όλες της αιρέσεις και στερεώθηκε για πάντα. Γι' αυτό η Κυριακή αυτή καλείται Κυριακή της Ορθοδοξίας. 

Η λέξη Ορθοδοξία δεν αναφέρεται ούτε σε κάποιο σύστημα, ούτε σε λαϊκή παράδοση και τέχνη. Ορθοδοξία είναι η ορθή δόξα, η ορθή πίστη για τον Θεό, είναι η Εκκλησία, η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία. Είναι το σώμα του Κυρίου μας. O oρισμός της Εκκλησίας μας δίδεται από τον ίδιο τον Δομήτορά Της Κύριο, με το  αψευδέστατο στόμα Του, τον ουρανοβάμονα θείο Παύλο, ο οποίος  στην προς Εφεσίους επιστολή του μας αποκαλύπτει ότι «…αὐτὸν (τόν Χριστόν) ἔδωκε κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ, τὸ πλήρωμα τοῦ τὰ πάντα ἐν πᾶσι πληρουμένου» . Να τονισθεί ότι εκτός της Εκκλησίας δεν υπάρχει Ορθοδοξία.

Γι΄ αυτό και οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν πως πίστη, παράδοση, λατρεία και θεραπεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Έχουν τέτοια ενότητα, ώστε είναι αδύνατο να ζήσει κανείς ορθόδοξα, αν αποδεσμευθεί από μία από αυτές τις πραγματικότητες. Μόνο μέσα σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να κάνουμε συζήτηση περί Ορθοδοξίας .

Γιατί, όμως, λέγεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Ο λόγος είναι διότι πανηγυρικώς εορτάζουμε την αναστήλωση των αγίων και ιερών εικόνων και τον θρίαμβο της Ορθοδόξου Πίστεως  κατά της φοβερής αιρέσεως των Εικονομάχων. Η Κυριακή της Ορθοδοξίας είναι η εορτή των νικών της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο παρελθόν. Αυτές οι νίκες του παρελθόντος είναι το ηθικό κεφάλαιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ο Σταυρός της και η τροφή της, σύμφωνα με τον Άγιο Νικόλαο επίσκοπο Αχρίδος .

Αξίζει να αναφέρω μερικά ιστορικά στοιχεία περί της αιρέσεως αυτής. Ο όρος  Εικονομαχία αναφέρεται στην διαμάχη που ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τον 8ο αιώνα με την λατρεία των χριστιανικών εικόνων. Η Εικονομαχία διηρέθηκε σε 2 φάσεις και διήρκησε από το 726 – 842 μ.Χ. Η αίρεση αυτή διήρεσε τους κατοίκους της Αυτοκρατορίας σε Εικονομάχους (αλλιώς Εικονοκλάστες) και Εικονολάτρες (αλλιώς Εικονόφιλους). Το 726 ο Αυτοκράτορας Λέοντας Γ΄ εξέδωσε διάταγμα, με το οποίο αποδοκιμαζόταν η προσκύνηση των εικόνων ως ψευδολατρεία. Αυτό το διάταγμα ίσχυε και στους επόμενους Αυτοκράτορες. Ο διάδοχος του Λέοντα και υιός του Κωνσταντίνος ο Ε΄ εξαπέλυσε διωγμό κατά των εικόνων και των μοναχών. Το 754 συγκάλεσε την σύνοδο της Ιέρειας, κατά την οποία καταδικάσθηκαν οι θρησκευτικές απεικονίσεις. Τα προβλήματα και οι δυσκολίες ηυξήθησαν στο έπακρο. Μοναχοί και μοναχές υποχρεώθηκαν να παντρευθούν, αρκετές Μονές κρατικοποιήθηκαν. Ο Άγιος  Θεόδωρος ο Στουδίτης έγραφε χαρακτηριστικά πως «σχεδόν όλοι ο μοναχοί και οι ηγούμενοι μέσα στο Βυζάντιο» έπαψαν να είναι φορείς των εικονολατρικών πεποιθήσεων .

Το 787 μ.Χ. κατόπιν αιτήσεως του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ταρασίου (τιμάται 25 Φεβρουαρίου), ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Στ΄ και η μητέρα του Αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία συγκάλεσαν την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας. Η Σύνοδος αποφάσισε την αναστήλωση των ιερών εικόνων καταδικάζοντας την αίρεση της Εικονομαχίας και την ιδέα της σχηματοποίησης της αόρατης και άϋλης Τριάδος. 

Η Εικονομαχία έλαβε τέλος όταν ο αυτοκράτορας Θεόφιλος απεβίωσε το 842 και τον διαδέχθηκε ο ανήλικος υιός του Μιχαήλ Γ΄. Λόγω της ηλικίας του, την εξουσία ανέλαβε η μητέρα του βασίλισσα Θεοδώρα (τιμάται 11 Φεβρουαρίου). Έτσι, η Θεοδώρα όρισε τρεις συνεπιτρόπους της αρχής και έπραξαν τα δέοντα, ώστε να παύσουν με την χάρη του Θεού την ισχύ της αιρέσεως αυτής.  Η πρώτη των ενέργεια ήταν η απομάκρυνση και καθαίρεση του Εικονομάχου Πατριάρχη Ιωάννη Γραμματικού, ο οποίος  ήταν αυτός που εκπροσωπούσε τους εικονομάχους στις δογματικές αντιπαραθέσεις του με τους εικονόφιλους . Οι χρονογράφοι αναφέρουν ότι ο Ιωάννης τιμωρήθηκε από την Θεοδώρα με διακόσιες μαστιγώσεις επειδή έξυσε τα μάτια του Χριστού, της Παναγίας και των Ταξιαρχών από μια εικόνα της Μονής Κλειδίου στον Βόσπορο, όπου εκεί είχε κλειστεί ο Ιωάννης. Στη συνέχεια η εκλογή του Μεθοδίου (τιμάται 14 Ιουνίου) στην θέση του. Έπειτα, αναστηλώθησαν παντού οι εικόνες  και ανασυστάθησαν όλα τα καταργηθέντα μοναστήρια και τα εκκλησιαστικά και μοναστηριακά κτήματα που είχαν κρατικοποιηθεί απεδώθησαν και πάλι στις εκκλησίες και στις μονές. 

Έτσι, την 19η Φεβρουαρίου του 842, πρώτη Κυριακή των νηστειών, τελέσθηκε εορτή της ορθοδοξίας. Έκτοτε η πρώτη Κυριακή των νηστειών εορτάζεται ως «Κυριακή της Ορθοδοξίας».

Οι Πατέρες ερεύνησαν και διαπίστωσαν την θέση της Παράδοσης πάνω στο θέμα των εικόνων. 

Ο Μέγας Βασίλειος χαρακτηρίζει την παράδοση της Εκκλησίας για τις ιερές εικόνες «αποστολική». Δηλαδή, οι εικόνες υπήρχαν από την εποχή των Αποστόλων.

Οι εικόνες δεν έχουν καμιά σχέση με τα είδωλα, και ο σεβασμός προς αυτές δεν έχει λατρευτικό χαρακτήρα. Ποια η διαφορά της εικόνος από το είδωλο;  H εικόνα απεικονίζει αυτό που πραγματικά υπάρχει, το είδωλο δεν έχει αυτή την δυνατότητα. Ο Θεός απαγόρευσε στους Εβραίους να κατασκευάζουν είδωλα και έδωσε την εντολή στον Μωϋσή να διακοσμήσει την Σκηνή του Μαρτυρίου και να κατασκευάσει δύο ομοιώματα χερουβείμ πάνω από την Κιβωτό της Διαθήκης.  Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης λέει ότι η εικόνα είναι ομοίωση με το υπαρκτό, ενώ το είδωλο είναι ομοίωση με το ανύπαρκτο. Τα είδωλα είναι δημιούργημα της φαντασίας. Η εικόνα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως είδωλο, γιατί δεν ταυτίζεται με το εικονιζόμενο πρόσωπο, λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

Η εικόνα κατά την Ορθόδοξη θεολογία επομένως δεν είναι είδωλο, ούτε αντικείμενο λατρείας. Ο κίνδυνος της ειδωλολατρίας με τη χρήση των εικόνων είναι ανύπαρκτος για τους χριστιανούς. Ο Χριστός έσωσε με την ενανθρώπησή του τους ανθρώπους από την πλάνη των ειδώλων, διδάσκοντάς τους την λατρεία και προσκύνηση του αληθινού Θεού. Το ίδιο κάνει και η Εκκλησία σ’ όλες τις εποχές

Η τιμή και η προσκύνηση των εικόνων αποδίδεται με ένα ορισμένο τρόπο στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Τις εικόνες τις προσκυνούμε δεν τις λατρεύουμε. Η προσκύνηση είναι σημείο υποταγής, ταπεινώσεως. Δεν αποδίδεται λατρεία στην ύλη αλλά στο πρόσωπο που παριστάνεται. Προσκυνούμε τιμητικά τις ιερές εικόνες, που χαράχθηκαν, κατά την έκφραση του ιερού υμνογράφου, στους τοίχους και πίνακες και στα Ιερά Σκεύη «αποβαλλόμενοι» συγχρόνως «την δυσσεβή των κακοδόξων θρησκείαν» .  Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει «η γαρ της εικόνος τιμή επί το πρωτότυπον διαβαίνει», δηλαδή η τιμή της εικόνος αναφέρεται στο πρωτότυπο. Την μεγάλη αξία των εικόνων υπογραμμίζει και η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος στον 82ο Κανόνα της.  Ο 82ος κανών της Συνόδου θεωρεί αυτονόητη την ήδη καθιερωμένη στη θεία λατρεία εικονογραφική παράδοση, τα θεολογικά κριτήρια της οποίας προβάλλει για να  απαγορεύσει  τη διατήρηση στην Εκκλησία της Δύσεως της εθιμικής συμβολικής εξεικονίσεως του Χριστού  ως αμνού .

Μία εικόνα μεταγγίζει στον άνθρωπο την άκτιστη θεία χάρη που τόσο έχουμε ανάγκη και που μας ανάγει στο «πρώτο κάλλος», δηλαδή, μας αποκαλύπτει την δόξα του Θεού. Γι’ αυτό και γράφεται στο Συνοδικό της Εβδόμης Οικουμενικής Συνόδου ότι αγιάζονται δια των θείων εικόνων «τα όμματα των ορώντων και ανάγεται δε δι’ αυτών ο νους προς θεογνωσίαν» .

Είναι μεγάλη μας τιμή, είναι  καύχημά μας να ομολογούμε την πίστη μας και να ονομαζόμαστε Χριστιανοί, να φέρουμε το όνομα του Χριστού. Πρέπει να μας κάνει υπερήφανους αυτό και όχι να μας ντροπιάζει. Όμως, είναι μεγάλη ευθύνη για να βιώσουμε την Ορθοδοξία. Μεγάλη ευθύνη για να γίνει η Ορθοδοξία ορθοπραξία γιατί Ορθοδοξία χωρίς ορθοπραξία είναι μεγαλύτερο από την αίρεση. «Ο Χριστιανός είναι πίστη όποιος λοιπόν προσέρχεται με πίστη, θα κερδίσει πολλά, ενώ όποιος αμφιβάλλει, μοιάζει με κυματισμό θαλάσσης, που τον παίρνει ο άνεμος».