ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ

Γράφει φοιτητής του Τμήματος Ποιμαντικής & Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.

Τι είναι η νηστεία; Γιατί κάνουμε νηστεία; Πως πρέπει να κάνουμε νηστεία; Πολλοί αδελφοί και συνάνθρωποί μας έχουν πλανεμένη άποψη για την νηστεία. Νομίζουν πως είναι καταδυνάστευση, περιορισμός χωρίς ουσία που την επέβαλαν Δεσποτάδες και παπάδες. Είναι όμως έτσι;

Νηστεία είναι μία αποχή. Αποχή από ορισμένες τροφές (π.χ. κρέας, γάλα, τυρί, αυγά κα) αλλά και μία αποχή από τα πάθη, όπως το κουτσομπολιό, το να βρίζω, να ζηλεύω, να κατακρίνω, να κάνω κακό στον άλλον.

Η νηστεία είναι η πρώτη εντολή του Θεού στον άνθρωπο. Είναι άσκηση ελευθερίας για να καταλάβει ο άνθρωπος ότι η ελευθερία είναι δώρο του Θεού και όχι δεδομένο γεγονός. Αυτήν την εντολή παρέβη ο άνθρωπος και έχασε τον Παράδεισο, την κοινωνία με τον Θεό. «Μίαν ἐντολὴν παρέβην τὴν τοῦ Δεσπότου, καὶ τῶν ἀγαθῶν παντοίων ἐστέρημαι». Η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για να αποκτήσουμε την εγκράτεια, για να αποδυναμώσουμε κάθε κακία, λανθασμένη συμπεριφορά και αμαρτωλή επιθυμία, για να ενδυναμώσουμε τον εαυτό μας. Είναι το όπλο με το οποίο αποκρούουμε τις επιθέσεις του διαβόλου και αποδιώκουμε τους αισχρούς λογισμούς.

Τον θεσμό της νηστείας τον επιβεβαίωσε ο ίδιος ο Χριστός μας πρώτα με το προσωπικό του παράδειγμα όπου πήγε στην έρημο 40 ημέρες στην έρημο και νήστευσε και δεύτερον με την διδασκαλία Του για την νηστεία. Ο Χριστός μας τονίζει ότι η νηστεία με την προσευχή έχουν μεγάλη δύναμη που μέχρι και δαιμόνια διώχνουν μέσα από έναν άνθρωπο! Και μας συμβουλεύει όταν νηστεύουμε για να μην γινόμαστε σκυθρωποί για να δείξουμε στους ανθρώπους πως νηστεύουμε αλλά να περιποιούμαστε για να μην φαίνεται η νηστεία που κάνουμε στους ανθρώπους αλλά να φαίνεται στον Θεό.

Η νηστεία, ήδη από τα πρώτα (αποστολικά) χρόνια της Εκκλησίας, έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ζωή των Χριστιανών όπου η Εκκλησία καθόρισε συγκεκριμένες ημέρες και περιόδους νηστείας:

* Τετάρτη - Παρασκευή: Νηστεύουμε τις δύο αυτές ημέρες διότι η Τετάρτη ήταν η μέρα που προδόθηκε ο Κύριος και η Παρασκευή η μέρα που σταυρώθηκε.

α) Μεγάλη Τεσσαρακοστή: Η συγκεκριμένη νηστεία κρατά 40 ημέρες

β) Νηστεία Χριστουγέννων:, Παλαιότερα, σύμφωνα με το Ασματικό Τυπικό που ίσχυε στις ενορίες, μέχρι τον 13ο αιώνα μ.Χ., η νηστεία διαρκούσε μόνο 7 ημέρες.

γ) Νηστεία των Αποστόλων: Η νηστεία αυτή γίνεται σύμφωνα με την ημερομηνία του Πάσχα. Όσο πιο νωρίς πέσει το Πάσχα . Τιμούμε το Άγιο Πνεύμα , 

δ) Νηστεία της Θεοτόκου:

«Η νηστεία είναι φάρμακο που μας καθαρίζει από τα πάθη» έλεγε ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. «Αληθινή νηστεία δεν είναι μόνο η αποφυγή από τα φαγητά, αλλά και η αποχή από τα αμαρτήματα. Νηστεύεις; Δείξε το από τα έργα σου. Αν δεις πτωχό, βοήθησέ τον. Αν δεις τον εχθρό σου, να συμφιλιωθείς μαζί του. Αν δεις τον φίλο σου να ευδοκιμεί μην τον φθονήσεις… Ας μην νηστεύει μόνο το στόμα σου αλλά και τα μάτια σου και η ακοή σου και όλες οι άλλες αισθήσεις σου» έλεγε ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Αληθινή νηστεία είναι η απομάκρυνση από το κακό, η εγκράτεια στην γλώσσα, η αποχή από τον θυμό και η αποφυγή, ο χωρισμός του ψέματος, της καταλαλιάς και της επιορκίας» έλεγε ο Μέγας Βασίλειος.

Άρα, η νηστεία είναι κάτι πολύ βαθύ, πολύ πιο ουσιαστικό. Δεν είναι: δεν τρώω κρέας, γάλα και ψάρι. Μη τρώγοντας αυτά, αποκτώ μία εγκράτεια σε διάφορα πάθη και αδυναμίες που μπορώ ως άνθρωπος να έχω.

Παράδειγμα, αν είμαι εθισμένος στην σοκολάτα και τρώω 5 φορές την εβδομάδα σοκολάτα και μπορώ αυτό να το χαλιναγωγήσω, δηλαδή π.χ. από 5 φορές, 3, από 3 δύο, τότε μπορώ να ρυθμίσω ένα άλλο πάθος μου. Δηλαδή, κάθομαι στον Η/Υ ή στην τηλεόραση 4 ώρες, πρώτα θα καθίσω 2 και μετά 1 ώρα. Άρα, η νηστεία είναι το μέσον για να αποκτήσουμε την εγκράτεια, μία βασική αρετή στην ζωή μας που θα μας βοηθήσει πολύ πάντα και παντού.

Η νηστεία δεν απευθύνεται μόνο στους παππούδες μας ή στους γονείς μας. Η νηστεία είναι για όλους. Και για μας. Φυσικά στον βαθμό που μπορούμε. Νηστεία δεν κάνουν μόνο όσοι είναι ασθενείς, άρρωστοι.

Πάμε τώρα να δούμε την νηστεία από μία άλλη οπτική γωνία. Σε δύο λέξεις θα σταθούμε: Τροφή και Νηστεία. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί παράφραση ενός άρθρου ενός εξαιρετικού θεολόγου, του Πρωτοπρεσβυτέρου και συγγραφέως π. Χαραλάμπους Παπαδοπούλου: 

«Τροφή δεν είναι μόνο ότι τρώμε αλλά κάτι πολύ βαθύτερο που έχει σχέση με εμάς, με την ύπαρξη μας. Όταν το βρέφος πεινάει δεν χορταίνει απλώς και μόνο μέσα από ένα γεύμα, αλλά κυρίως και πρωτίστως μέσα από μια σχέση. Η μάνα είναι τροφός όχι επειδή δίνει το γάλα της, αλλά επειδή προσφέρει την σχέση της, την αγάπη, την θαλπωρή, την στοργή και την ασφάλεια στο μωρό της. Είναι η τροφή εκείνη, που πέρα από την βιολογική συντήρηση προσφέρει το νόημα της ύπαρξης. Έτσι τροφή δεν είναι απλά να χορτάσει ένα σώμα αλλά μια ύπαρξη που πεινάει για Νόημα.

Ο Αδάμ λαμβάνει την λάθος «τροφή» και χάνει τον παράδεισο. Όμως στην πραγματικότητα η διήγηση μας λέει ότι χάνει την σχέση του με τον Θεό και αμέσως με τον συνάνθρωπο του, την Εύα, αφού έχει θρυμματίσει πρωτίστως την εικόνα του εαυτού του. Η πτώση του δεν είναι ότι θέλησε να τραφεί, αλλά ότι το έκανε με λάθος τρόπο. Ότι διάλεξε λάθος τροφή να χορτάσει την πείνα του για νόημα, για ελευθερία, για Θεό. Αυτό άλλωστε δεν κάνουμε και όλοι εμείς; Δεν διαλέγουμε «λάθος τροφές» που είναι ανίκανες να θρέψουν τις πραγματικές μας ανάγκες;   Παραδείγματα.

Ο Χριστός είπε: «Δεν μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε λόγο που προέρχεται από το στόμα του Θεού». Δηλαδή, ο άνθρωπος δεν ζει ουσιαστικά, λαμβάνοντας τροφή για να συντηρηθεί σωματικά και βιολογικά, αλλά τρέφεται όλος, ως συνολική ύπαρξη. Με νόημα, δημιουργία, έκφραση, αγάπη, με κοινωνία του Θεού και του άλλου.

Παράδειγμα, ένα φαγητό όταν δεν έχει αγάπη και σχέση, μπορεί να θρέψει και να συντηρήσει τον ανθρώπινο οργανισμό αλλά όχι το σύνολο της παρουσίας του. Γι αυτό η τροφή σε συντηρεί αλλά ποτέ δεν σε χορταίνει. Μονάχα η σχέση που σου προσφέρει η λήψη της τροφής σε αναπτύσσει και σε εξελίσσει. Η τροφή είναι πάντα ένα σύμβολο, μια αφορμή. Παράδειγμα, όταν σε καλώ να πιούμε ένα καφέ, δεν είναι η ανάγκη του καφέ που με κινεί, αλλά η ανάγκη να συνταθούμε. Ο καφές είναι η πρόφαση. Η επαφή είναι το ζητούμενο. Όταν σε προσκαλώ για φαγητό δεν θέλω απλά να σε χορτάσω βιολογικά, αυτό θα το έκανα απλά στέλνοντας σου το φαγητό στο σπίτι σου. Η ανάγκη που κρύβεται πίσω από το φαγητό, είναι κάτι πιο βαθύ. Είναι μια βασική τροφή του ανθρώπου. Είναι η επιθυμία για σχέση. Το φαγητό είναι το σύμβολο, η πραγματικότητα είναι η «πείνα» για τον άλλο.

Έτσι η νηστεία είναι μια ευκαιρία να δούμε ξανά την τροφή ως σχέση με τον Θεό, τον εαυτό μας, τον συνάνθρωπο και ολόκληρη την κτίση. Να γίνει ξανά η τροφή λήψη του νοήματος.

Είναι ευκαιρία να κατανοήσουμε ότι χρειαζόμαστε μεγάλες τροφές για να ζήσουμε. Διαφορετικά θα γεμίσουμε το σώμα μας, με μικρές κατώτερες τροφές που θα παχαίνουν το σώμα μας για να κρύψουν την πείνα της ψυχής μας.

Να αισθανθούμε ότι νηστεύοντας ελευθερώνουμε την επιθυμία μας από το σύμβολο και την οδηγούμε στον Άλλον, τον συνάνθρωπο. Νηστεύοντας κατανοούμε ότι στην πραγματικότητα πεινάμε τον Θεό. Το νόημα ζωής. Την νίκη του θανάτου. Την σχέση με τον πραγματικό εαυτό και τον συνάνθρωπο μας.

Νηστεύω σημαίνει μαθαίνω να τρέφομαι ως όλος άνθρωπος, ως ψυχή και σώμα. Μαθαίνω να εξασκούμε στο να διαλέγω τις τροφές που θα χορτάσουν την πείνα και δίψα της καρδιάς μου. Μαθαίνω να βάζω μέτρο στην ζωή μου».

Θα πρέπει να μάθουμε να βάζουμε ένα μέτρο γενικά στη ζωή μας. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, πραγματικά, μυαλωμένοι, φιλοσοφημένοι και έξυπνοι άνθρωποι, έλεγαν: «Μέτρον άριστον». Δηλαδή το μέτρο είναι άριστο, το καλύτερο πράγμα. Έτσι, και η νηστεία είναι ένα μέτρο που θα μας βοηθήσει να φθάσουμε και να ενωθούμε κατά χάριν με τον Θεό.

Ας κάνουμε και εμείς στον βαθμό που μπορούμε νηστεία, όχι μόνο από φαγητά αλλά και από τα πάθη και τις αδυναμίες μας. Που θα μας μάθει να έχουμε διάκριση, εγκράτεια και μέτρο. Όχι υποκριτικά και φανερά, αλλά ουσιαστικά και κρυφά χωρίς να το διαφημίζουμε, όπως το θέλει και μας παρήγγειλε ο Κύριος. Και ο Θεός Πατέρας που βλέπει τις κρυφές πράξεις, θα μας το ανταποδώσει φανερά.

Θ.Χ.