ΠΑΙΔΕΙΑ και ΑΓΩΓΗ κατά τους Τρεις Ιεράρχες

Γράφει ο Θεόδωρος Χατζηευστρατίου, πτυχιούχος του Τμήματος Ποιμαντικής & Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.

Αιδεσιμώτατε Πάτερ, αγαπητοί Χριστιανοί,

    α’. Σήμερα, η Εκκλησία, εμείς δηλαδή, συναχθήκαμε στον Ιερό Ναό για να τελέσουμε την Θεία Λειτουργία και να τιμήσουμε την μνήμη τριών Αγίων ανδρών, του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου, του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου και του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, των γνωστών σ’ όλους μας Τριών Ιεραρχών. Έχοντας την ευχή και την άδεια του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ.κ. Παύλου και την ευγενή πρόσκληση του αγαπητού Ιερέα σας π. Νεκταρίου, θα ήθελα να καταθέσω στην αγάπη σας κάποιες σκέψεις. Η σημερινή εορτή είναι μία ευκαιρία για να αναφερθούμε στην παιδεία και στην αγωγή των νέων σήμερα αλλά και στον τρόπο παιδείας και αγωγής που προτείνουν οι εορταζόμενοι σήμερα Τρεις Ιεράρχες.

    β’. Πρώτα ας εστιάσουμε στον τρόπο της σημερινής αγωγής. Η σημερινή νοοτροπία προσπαθεί να μας πείσει πως ο άνθρωπος είναι ένα άτομο που πρέπει να καλύπτει τις υλικές ανάγκες του γύρω από το εγώ του. Δηλαδή να τον ενδιαφέρει αποκλειστικά και μόνο τι θα φάει σήμερα, τι θα πιεί, πόσα χρήματα θα συγκεντρώσει, να δείξει ένα καλό προφίλ προς τα έξω, έστω και υποκριτικά, όλα να περιστρέφονται γύρω από το εγώ του και τα υλικά αγαθά. «Ὅταν ὅμως τελειώσει ὅλο αὐτὸ τὸ πανηγύρι καί σβήσουν τά φῶτα, οἱ ἄνθρωποι μένουν ἔρημοι ἀπό κάθε χαρά καί εὐχαρίστηση, σάν νά εἶδαν ἕνα εὐχάριστο ὄνειρο» τονίζει ο ιερός Χρυσόστομος. Αυτή η αποκλειστική προσήλωση στα υλικών αγαθών, πέραν ότι προπαγανδίζεται από ΜΜΕ, έχει επηρεάσει και τον τρόπο παιδείας και αγωγής και σε επίπεδο εκπαιδευτικό αλλά και σε επίπεδο οικογενειακό.

    γ’. Εν αντιθέσει, οι τρεις Άγιοι Ιεράρχες βλέπουν τον κάθε άνθρωπο ως εικόνα του Θεού, ως πρόσωπο μοναδικό και ανεπανάληπτο, ελεύθερο, που δεν σταματά να υπάρχει με τον θάνατο αλλά έχει σκοπό και προοπτική την σωτηρία, δηλαδή να γίνουμε και πάλι σώοι και ακέραιοι, να γίνουμε Άγιοι. Το είπε ο ίδιος ο Κύριος: «Ἅγιοι γίνεσθε ὅτι Ἅγιος εἰμί». Άρα, δεν είμαστε πλασμένοι μόνο για την παρούσα ζωή που ονομάζεται βίος αλλά ο βίος είναι ένα στάδιο της ζωής η οποία ζωή έχει τέσσερις φάσεις: την κυοφορία, τον βίο, την ζωή μετά θάνατον και την ζωή μετά την ανάσταση των νεκρών και την τελική κρίση η οποία «οὐκ ἔσται τέλος».

    δ'. Έτσι αντιμετωπίζουν την ζωή οι τρεις Ιεράρχες και δίνουν πολύ μεγάλη σημασία και οι τρεις στην έννοια και στην άσκηση της παιδείας και της αγωγής. Τι σημαίνουν οι λέξεις «παιδεία» και «αγωγή» για τους Τρεις Ιεράρχες. Παιδεία είναι η διαδικασία ανάπτυξης του ανθρώπου σε πρόσωπο, σε ολοκληρωμένη προσωπικότητα που, κατά τον Μ. Βασίλειο, σκοπό έχει κατά το δυνατόν να μοιάσει τον Θεό και είναι «το μόνο αγαθό πού έχει την δύναμη να καθαρίσει τὴν ψυχὴ από τις κηλίδες της κακίας». Η παιδεία δεν σταματά στην απόκτηση ενός ή περισσοτέρων πτυχίων, αλλά παρουσιάζει δυναμική πορεία εξέλιξης και ανάπτυξης σε ολόκληρη την ζωή του ανθρώπου. Ο ι. Χρυσόστομος την εγκωμιάζει ως «τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών». «Τι μεγαλύτερο από το να διαπαιδαγωγείς την ψυχή του νέου και να συμβάλεις στην διάπλαση του μυαλού του»; αναρωτιέται ο ίδιος. Ο δε Γρηγόριος ο Θεολόγος την χαρακτηρίζει ως «πρώτο και μέγιστο καλό για τους ανθρώπους».

    ε’. Πρώτοι παιδαγωγοί των παιδιών δεν είναι οι δάσκαλοι στα σχολεία, αλλά οι γονείς, διότι στην εύθραυστη ηλικιακή περίοδο, οι γονείς είναι οι κατ΄ εξοχήν υπεύθυνοι για την υγιή και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της παιδικής προσωπικότητας. «Μεγάλην παρακαταθήκην ἔχομεν τά παιδία» επισημαίνει ο ιερός Χρυσόστομος. Το παιδί, όχι από τότε που γεννιέται αλλά από τότε που συλλαμβάνεται, παιδαγωγείται. Ο τρόπος ζωής της μητέρας, π.χ. η ηρεμία της ή η οξυθυμία της, επηρεάζουν το έμβρυο. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέει πως η οποιαδήποτε διαταραχή του ανδρογύνου κατά την περίοδο της κύησης της μητέρας έχει επίδραση στην ψυχή του παιδιού που έρχεται, πόσο μάλλον κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία. Όταν γεννιέται, η αγάπη που εισπράττει από την αγάπη που έχουν μεταξύ τους οι γονείς του, το τρέφει και του δίνει τις πιο υγιείς βάσεις στο επί γης ξεκίνημά του. Την κατάσταση της ηρεμίας, της ομόνοιας, της στοργής, του ενδιαφέροντος, της φροντίδας που πηγάζει από το μυστήριο που λέγεται συζυγική αγάπη, το παιδί τις έχει πολύ περισσότερη ανάγκη από διάφορα δώρα για να περνά την ώρα του ή να κάθεται απλά ήσυχο. Αυτές είναι αλήθειες και πραγματικότητες που τόνισαν οι τρεις Ιεράρχες. Λέει χαρακτηριστικά ο ιερός Χρυσόστομος: «Όπου άνδρας και γυναίκα και παιδιά που συνδέονται μεταξύ τους με τους δεσμούς της αρετής, εκεί στην μέση είναι ο Χριστός» και προτρέπει τους γονείς «Ἐκκλησία κάνε τὸ σπίτι σου».

    στ’. Ο τρόπος για να μεταδοθεί η παιδεία ονομάζεται «αγωγή». Ο σκοπός της χριστιανικής αγωγής, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, είναι η διαμόρφωση του παιδιού σε εικόνα του Θεού και ο αγιασμός του. Γι’ αυτό και γράφει «θὰ ὀνομάσω ἄνθρωπο ἐκείνον ποῦ διασώζει τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ἄνθρωπος εἶναι ὅποιος ἀκολουθεῖ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ». Στην κρίσιμη ηλικία που το παιδί είναι μικρό και το μυαλό του χαρακτηρίζεται ως σφουγγάρι επειδή αποτυπώνει μνήμες, εμπειρίες και γνώσεις πολύ εύκολα έως και ανεξίτηλα μέσα του, χρειάζεται υγιή πρότυπα. Και αυτά καλείται να τα βρει πρωτίστως στα πρόσωπα των γονέων του. Για το πόσο σπουδαία ευλογία και ταυτόχρονα μεγάλη ευθύνη είναι η αγωγή των παιδιών, το οποίο καλόν είναι να το δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή, αναφέρεται ο ιερός Χρυσόστομος με τα εξής λόγια: «Καθώς ἀκριβῶς μέ μεγάλη δεξιοτεχνία ἐπεξεργάζονται οἱ μέν ζωγράφοι τίς εἰκόνες, οἱ δε γλύπτες τά ἀγάλματα, μακάρι κατά τόν ἴδιο τρόπο, κάθε πατέρας καί κάθε μητέρα γιά τά θαυμάσια αὐτά ἀγάλματα, πού εἶναι τά παιδιά τους, νά φροντίζουν ἐπιμελῶς». Εν συνεχεία, απευθύνεται σε κάθε γονέα και προτρέπει: «Ἐάν λοιπόν στό σπίτι σᾶς ἄκουγαν νά μιλᾶτε πάντοτε γιά πνευματικά θέματα καί νά δίνετε καλές συμβουλές, γρήγορα τά παιδιά σας θά παρουσίαζαν ἀπό τὶς ἀγαθὲς αὐτὲς ἠλικίες ἐξαιρετικούς καρπούς». «Ἄν λοιπόν», συνεχίζει ο ιερός Πατέρας, «ἀπό τήν ἀρχή καί ἀπό μικρή ἡλικία ἐμβάλουμε στήν νεότητα καλές ἀρχές, δέν χρειάζονται κατόπιν πολλοί κόποι, διότι ἡ συνήθεια θά γίνη στό μέλλον νόμος στά παιδιά. Νά εἶναι ταπεινὰ καί εὐάρεστα στούς ἀνθρώπους. Νά φροντίζουμε νά ἔχουν σώφρονα βίο, διότι ἡ ἀνηθικότητα, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο ἁμάρτημα, καταστρέφει τήν νεότητα» και τονίζει πως «γιά κανένα ζήτημα τῶν νέων δέν πρέπει νά δείχνουμε τόση σπουδή καί φροντίδα, ὅσο γιά τήν σωφροσύνη καί τήν σεμνότητά τους».

    ζ’. Ένα δεύτερο σημείο που πρέπει να δοθεί έμφαση είναι η αγωγή μίας υγιούς εκκλησιαστικής ζωής. Τα πρώτα βήματα στην κοινωνικότητα και την κοινωνικοποίηση τα κάνει το παιδί στην Εκκλησία όπου οι γονείς του το εκκλησιάζουν, το κοινωνούν, συμμετέχει δηλαδή στην κοινωνία των προσώπων, στην κοινωνία των μυστηρίων. Εδώ, καλούμαστε να διευκρινίσουμε τρία πράγματα. Πρώτον, ότι ο Θεός είναι ο Πατέρας μας, ο δημιουργός μας, ο στόχος της ζωής μας. Δεύτερον, τι σημαίνει η λέξη «αμαρτία». Η λέξη «αμαρτία» σημαίνει «αστοχία». Επειδή είμαστε άνθρωποι και έχουμε αδυναμίες, πολλές φορές ξεφεύγουμε από τον στόχο μας που είναι ο Θεός και αστοχούμε, αμαρτάνουμε. Όμως, εκεί να συμπληρώνουμε ότι ο Θεός μας έδωσε ένα δώρο για να σηκωνόμαστε από τις αστοχίες  και να επανορθώνουμε που λέγεται «μετάνοια» που σημαίνει αλλαγή σελίδας στην ζωή μου και ισοδυναμεί με αναγέννηση, χωρίς να ξεχνώ ποτέ ότι αυτός είναι ο αγώνας του ανθρώπου που διεξάγεται «διά βίου». Και τρίτον, τι σημαίνει Εκκλησία. Ο Απόστολος Παύλος παρομοιάζει την Εκκλησία με το ανθρώπινο σώμα και αυτή η εικόνα να δίνεται στα παιδιά αλλά και να την έχουμε όλοι υπόψιν μας. Όπως στο ανθρώπινο σώμα υπάρχει μία ενότητα από πολλά μέλη και το καθένα επιτελεί τον σκοπό του αλλά συνεργάζεται με όλα τα υπόλοιπα για την υγιή και φυσιολογική πορεία του σώματος, έτσι και στην Εκκλησία που είναι το Σώμα του Χριστού, εμείς είμαστε τα μέλη και ο Χριστός η κεφαλή.

    η’. Τέλος, ο λόγος ας στραφεί προς τα παιδιά. Ο Θεός κόσμησε τον καθένα μας με μία προσωπική προίκα που λέγεται χαρίσματα. Εάν δεν ψάξουμε, δεν θα τα ανακαλύψουμε ποτέ! Η νεανική ηλικία έχει την όρεξη, την ζωντάνια, την φρεσκάδα για να δημιουργήσει, για να αλλάξει το κακό, να φέρει το καινούργιο, να δώσει προοπτική και υπόσταση στα όνειρά της. Όμως η σημερινή νοοτροπία, που μιλήσαμε γι΄ αυτήν στην αρχή, θέλει μία νεολαία αδρανή με χαμένη την όρεξη και την διάθεση να πραγματοποιήσει τα όνειρά της. Και προώθησαν τις εύκολες λύσεις. Η φιλία έγινε ένα κουμπί που πατάς αίτημα στο facebook. Έτσι όμως, χάνεται η διαπροσωπική σχέση, και δεν μπορείς να έχεις τον άλλον απέναντι σου και να τον νιώθεις αλλά είναι πίσω από οθόνες και ένα πληκτρολόγιο χωρίς να ξέρεις ποιος και με τι διάθεση σου μιλάει. Η οθόνη του υπολογιστή, οι καφετέριες, τα μαγαζιά με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το instagram, οι ατελείωτες ώρες ενασχόλησης με το κινητό τηλέφωνο έγιναν οι εύκολες λύσεις για να σπαταλήσω τον χρόνο μου, αντί να προσπαθήσω να ανακαλύψω τον εαυτό μου, αντί να μάθω να διαχειρίζομαι την ελευθερία μου και τις επιλογές μου, αντί να μάθω να συναντώ τον άλλον, να μπορώ να επικοινωνήσω μαζί του, να κάνω παρέα μαζί του και να τον αγαπώ.

    θ΄. Σε κάθε αδιέξοδο υπάρχει λύση. Πρώτα απ’ όλα είναι ο Χριστός, να βάλουμε τον Χριστό μέσα στην καρδιά μας, γιατί αυτός δίνει ζωή, Φως, Ελευθερία, Αγάπη, Αλήθεια, νόημα στην ζωή μας, αυτά που ψάχνουμε όλοι μας και δεν τα βρίσκουμε επειδή ξεχάσαμε και φύγαμε απ΄ Αυτόν που τα δίνει: τον Τριαδικό Θεό. Κάθε Κυριακή πρωί, ο Χριστός κάνει ένα μεγάλο τραπέζι στο οποίο μας προσκαλεί ο Θεός και μας προσφέρει τον λόγο Του, το Σώμα Του και το Αίμα Του. Αυτή είναι η Ζωή που ψάχνουμε: ο Χριστός! Αφού κοινωνούμε όλοι μας από το ίδιο Άγιο Ποτήριο, γινόμαστε ένα και μεταξύ μας. Όλοι μας ένα με τον Θεό και μεταξύ μας, μια μεγάλη και αληθινή οικογένεια! Όχι τυπικά αλλά πραγματικά και ουσιαστικά! Και αυτή είναι η σημαντικότερη στιγμή της ζωής μας. Αυτό το τραπέζι είναι η Θεία Λειτουργία, το τραπέζι από ξεκινούν, πηγάζουν και τελειώνουν όλα. Δεύτερον, ας ακούσουμε δύο συμβουλές του Μεγάλου Βασιλείου. Η πρώτη είναι «νὰ παίρνουμε ὅ,τι εἶναι χρήσιμο καὶ νὰ μὴ δίνουμε προσοχὴ στὰ ὑπόλοιπα, νὰ μὴν τὰ ἀφομοιώνουμε ὅλα χωρὶς διάκριση, ἄλλα μονάχα ὅσα ὠφελοῦν» και η δεύτερη είναι να μάθουμε να επιλέγουμε, να κρίνουμε και να ξεχωρίζουμε το καλό από το κακό, το σωστό από το λάθος «ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα τῶν μελισσῶν. Οἱ μέλισσες δὲν πετᾶνε σὲ ὅλα τὰ λουλούδια μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Κι ὅπου καθίσουν, δὲν κοιτᾶνε νὰ τὰ πάρουν ὅλα. Παίρνουν μονάχα ὅσο χρειάζεται στὴν δουλειά τους καὶ τὸ ὑπόλοιπο τὸ παρατοῦν καὶ φεύγουν». Δεν υπάρχει ανθρώπινη καρδιά που να μην γλυκαίνετε αυτήν την ώρα με αυτά τα λόγια των Τριών Ιεραρχών και εμείς με ευφροσύνη ψάλλουμε πως όντως είναι «μελίρρυτοι ποταμοὶ τῆς σοφίας οἱ ὁποῖοι πότισαν ὅλη τὴν κτίση μὲ τὰ νάματα τῆς γνώσης τοῦ Θεοῦ».

    ι’. Μ’ αυτές τις σκέψεις, αγαπητοί Χριστιανοί, που πηγάζουν μέσα από την Αλήθεια της Εκκλησίας ας ευχηθούμε, με τις πρεσβείες των Αγίων τριών Ιεραρχών, ότι προσεύχεται και ο λειτουργός Ιερέας για κάθε νέο και νέα «τὴν νεότητα παιδαγώγησον Κύριε». Αμήν!

Εκφωνήθηκε την Τετάρτη 30 Ιανουαρίου 2019 στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Κοζάνης.